top of page

Zamek Kaniowski

W ciemnej powieści poetyckiej Seweryna Goszczynskiego Zamek Kaniowski doświadczamy okropnej rzezi i niepohamonwanych ludzkich odruchów związanych z agresją, gwałtem i nienawieścią. Tłem tych wydarzeń w trzeciej części jest Noc Kupały - wydarzenie ważne dla wiejskiego ludu. Zakorzeniony obrządek w tradycji pogańskiej, a mowa tu o wierzeniach słowiańskich, był czymś ważnym dla młodych dziewcząt i chłopców.

W wydaniu z serii Czarny Romantyzm, w przypisie stoi jasno, że:

Pospolicie, kiedy dziewczęta wiejskie zaczną swój obrzęd,do którego i kąpanie się należy, młodzież płci drugiej wybiera te chwile, żeby na nie niespodzianie napaść: wtedy cicha nocna scena zmienia się w najtłumniejszą; krzyki, śpiewy, rozlegają się w powietrzu.(...)

Przez całą fabułę przewija się mroczny, tajemniczy klimat i jak słusznie zauważyła Halina Krukowska, nawiązuje to czasu akcji, czyli nocy. Miało to bez wątpienia ogromne znaczenie dla całości utwory, tym bardziej, że fascynacja nocą w dobie romantyzmu była popularna w całej Europie. To właśnie wtedy działy się dziwne, nadprzyrodzone wydarzenia, a człowiek stykał się z duchową sferą i wszechogarniającym mrokiem grozy.1

Oczywiście należy nadmienić, że oprócz tej upiorności i tajemniczości, noc może posiadać drugie dno, mianowicie oczyszczenie. W literaturze opisującej ludowe tradycje (również w omawianym dziele Goszczyńskiego), podczas przesilenia letniego zapada zmrok młodzież zbiera się przy najbliższym zbiorniku wodnym. Kąpiel w wodzie podczas takiego wydarzenia według ludności wiejskiej miała moc oczyszczającą. Były też konotacje z chrześcijanstwem i nocą świętojanską, podczas której wierzono, że woda jest czysta od złych duchów.2 Noc w której dozwolone były odejścia od wszelkich zasad moralności była chwilą, kiedy człowiek kierował się instykntem niczym zwierzę.

W opisanym zwyczaju Nocy Kupały, w podanym powyżej przepisie warto skupić się na słowie napaść. Z samej definicji3 wychodzi, że owe słowo jest nacechowane negatywnie, kojarzone z agresją.

Nie można oprzeć się wrażeniu, że autor Zamku Kaniowskiego wykorzystał święto z długą tradycją, aby widoczniej uwypuklić motyw nocnej strony romantyzmu4.

Warto napomnieć, że prace slawistów na temat święta Kupały odchodzą od obrazu, który proponuje Goszczynski. Aleksander Gieysztor w swojej książce, przyznaje rację, że Noc Kupały zwana rownież Kupalnocką, Sobótką lub Na Iwana sprowadzała się do orgii wśród młodych uczestników obrządku.5 Była to wyjątkowa noc dla ludności słowianskiej z tego względu, że dozwolony był seks przedmałżenski, kazirodztwo, pijanstwo i spożywania ziół,które miały działania halucynogenne, czyli ogół zachowań odchodzące od ówczesnej moralności6. Wspomnieć też należy, że podczas tej uroczystości wierzono w oczyszczającą moc wody, dlatego młodzi kąpali się w pobliskich akwenach i stąd znany jest zwyczaj puszczania wianków przez młode panienki w stronę chłopców.7 Notabene, miało to związek z magią wróżenia, ponieważ złapany wianek dziewczyny przez drugą płeć oznaczało niedługie zamążpójście. Powinno się wspomnieć również o pominiętym przez Goszczyńskiego zwyczaju poszukiwań kwiatu paproci. Istnieje jednak prawdopodobieństwo, że ten zwyczaj na terenie teraźniejszej Ukrainie nie był kultywowany tak jak na zachodniej słowiańszczyźnie (czyt. W Polsce).

Te fakty zostały pominięty w Zamku Kaniowskim, to też powieść nie powinna być autentycznym przykładem kultury słowianskiej i życia naszych przodków. W moim mniemaniu, obraz świata Słowian i ich życia powinno się popierać pracami naukowymi oraz zapiskami gminnych śpiewów, o czym często wspominał Zorian Dołęga-Chodakowski w swoich polemikach i pracach.

1 H. Krukowska, Czarny Romantyzm Goszczyńskiego [w]: Zamek Kaniowski, s.6.

2 Damian Winiarski, Noc Kupały, święto Kupały – czas magii i miłości, https://slowianskibestiariusz.pl/swieta/noc-kupaly/ 04.12.18.

3 Napad w: słownik języka polskiego pwn, https://sjp.pwn.pl/sjp/napad;2486627.html 04.12.18.

4 H. Krukowka, tamże, s. 6.

5 Aleksander Gieysztor, Mity w obrzędach cyklicznych [w]: Mitologia Słowian, s.246.

6 Damian Winiarski, tamże. 04.12.18.

7 Damian Winiarski, tamże. 04.12.18.


Instagram
  • Instagram Social Icon
Polecane posty
bottom of page